So sánh sự khác biệt phong tục ngày Tết ở ba miền: Bắc – Trung – Nam

Phong tục ngày Tết ở ba miền của đất nước hầu như không khác nhau là mấy. Tuy nhiên, mỗi vùng miền lại có những nét đặc trưng riêng tô điểm thêm sự đa dạng phong phú của văn hóa người Việt. Cùng so sánh phong tục ngày Tết ba miền đất nước qua bài tham khảo của Focus Asia Travel nhé.

So sánh phong tục ngày Tết ở cả ba miền

Ngày Tết Nguyên Đán là ngày lễ lớn của Việt Nam. Mỗi nơi lại có nét riêng, điều thú vị riêng của nó, nhưng tựu chung lại vẫn tọ nên không khí vui tươi ngỳ Tết. Cùng so sánh phong tục ngày Tết ba miền để cùng có cái nhìn tổng quan hơn nhé.

Miền Bắc: “Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ – Cây nêu ngày Tết bánh chưng xanh”

Người miền Bắc rất coi trọng Tết Nguyên Đán. Đây không chỉ là dịp để gặp gỡ, vui vầy, mà còn là có nhiều nghi thức, phong tục trịnh trọng để cầu mong một năm mới đầy an lành, may mắn. Người dân thường khá cầu kỳ, mọi phong tục đều có một ý nghĩa riêng.

Chơi hoa đào, chưng quất

Màu hồng đỏ của hoa đào là một đặc trưng không thể thiếu trong dịp Tết đến của người miền Bắc. Loài hoa này vừa tạo không khí mùa xuân tươi vui, vừa có ý nghĩa xua đuổi tà ma, đem lại may mắn vào năm mới. Loại đào được ưa chuộng nhất là đào bích với bông to, nhiều cánh, màu đậm.
Tuy nhiên, một số gia đình cũng chưng đào rừng, đào phai, vừa thanh nhã, vừa độc đáo. Ngoài ra, trong mỗi gia đình thường có thêm cây quất xum xuê. Người ta thường lựa cây có tán đẹp, đủ cả quả vàng, quả non, lá xanh mướt, hoa… tượng trưng cho sự trù phú, tài lộc, ăn nên làm ra.

Mâm ngũ quả

Năm loại quả xuất hiện trong nâm cúng của người miền Bắc tượng trưng cho ngũ hành, sự đơm hoa kết trái, viên mãn, tròn đầy. Chuối xanh tượng trưng cho hành mộc, như bàn tay hứng lấy may mắn. Quả phật thủ hay quả bưởi có màu vàng là hành thổ, với ý nghĩa đem phúc lộc đầy nhà. Các loại quả đỏ như cam, quýt; hồng là hành hỏa; quả trắng như roi, đào là hành kim; và quả đen như mận, hồng xiêm, nho là hành thủy.

Mâm cỗ Tết: Mâm ngập tràn, đa dạng sắc màu

Người miền Bắc thường rất coi trọng và cầu kỳ trong việc lựa chọn và chế biến mâm cỗ Tết. Các món ăn cũng được lựa chọn hợp với thời tiết lạnh dịp đầu xuân. Một mâm cơm điển hình không thể thiếu các món như bánh chưng, giò, thịt gà, nem, canh măng, dưa hành… được bày biện đẹp đẽ, tinh tươm. Mâm cơm thể hiện sự quây quần, đủ đầy, mong ước có một năm mới no đủ, thịnh vượng.

Phong tục truyền thống:

23 tháng Chạp là ngày tiễn ông Táo về trời, ngoài lễ vật cần thiết thì người Bắc còn cúng một con cá chép còn sống thả trong chậu nước, ngụ ý cá sẽ biến thành Rồng đưa ông Táo về trời. Con cá chép này sẽ được “phóng sinh” (thả ra ao hồ hay ra sông) sau khi cúng.
Trước khi chia tay năm cũ để chào đón năm mới thì bao giờ cũng bắt đầu bằng những bữa cơm tất niên bên gia đình ngày sum họp. Mâm cơm Tết lúc nào cũng đầy đủ đồ ăn thức uống, vừa để dâng lên tổ tiên vừa là nơi để cả nhà quây quần. Dường như Tết luôn là “cái lí do hợp lý nhất để mọi thành viên tha phương đều về nhà sum vầy”.

Giao thừa luôn là thời điểm khiến người ta trông mong nhất. Mọi người trong gia đình sẽ tề tựu bên nhau, cùng nhau đi hái lộc đầu năm. Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả phẩm còn có thêm mâm xôi đậu xanh, con gà luộc hoặc đầu heo, bánh chưng và cau trầu rượu. Ngày xưa cúng giao thừa xong, người miền Bắc còn có cổ tục đeo xâu bủa nêu ở trước cửa nhà.

Xem thêm: Những phong tục ngày Tết cổ truyền của Việt Nam

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Bắc

Kiêng quét nhà: Người Việt quan niệm kiêng quét nhà trong ba ngày Tết vì cho rằng sẽ quét hết vận đỏ đi khỏi nhà.

Kiêng đổ rác:  Tục lệ này có nguồn gốc từ câu chuyện trong Sưu thần ký. Chuyện kể rằng, có một người lái buôn đi qua hồ Thanh Thảo được Thủy thần tặng nàng hầu tên là Như Nguyệt. Ông trở nên giàu có, tiền bạc đầy nhà. Năm ấy, vào ngày mồng Một Tết, Như Nguyệt mắc lỗi nhỏ, bị ông chủ đánh đập nên biến vào đống rác. Người lái buôn không biết, mang rác đổ đi. Từ đấy, ông lại nghèo như xưa.

Kiêng không treo những tranh “xui xẻo”: Một số bức tranh như: đánh ghen, kiện tụng… thường không được treo trong nhà dịp Tết mà phải tìm treo tranh mang ý tài lộc như lợn, gà, cậu bé…

Kiêng cho lửa ngày Tết: Người Việt từ xa xưa luôn quan niệm kiêng cho lửa trong ngày Tết vì lửa tượng trưng cho sự may mắn.

Rắc vôi bột ở 4 góc vườn: Ở nông thôn, nhà nào cũng rắc vôi bột ở 4 góc vườn rồi vẽ hướng ra phía cổng để xua đuổi ma quỷ. Dân gian có câu: “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”. Đầu năm bạn mua muối tặng cho mọi người cũng chính là lời chúc năm mới làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn.

Xông nhà: Những người “nặng vía”, có tang, không hợp tuổi với gia chủ đừng nên đến xông nhà ngày đầu năm.

Tránh nói giông: Ngày đầu năm, ta phải để ý những ngôn ngữ, hành động để đem lại sự không may. Đây còn gọi là nói giông hoặc nói xui như: “Chết rồi!” hay “Tiêu rồi!”.

Kiêng cho nước đầu năm: Nước được ví như nguồn tài lộc trong câu chúc tiền vào như nước, nếu cho nước thì coi như mất lộc trong năm mới.

Kiêng làm vỡ bát đĩa: Trong những ngày Tết không được đánh vỡ bát đĩa, ấm chén. Đồng thời tránh cãi nhau, chửi nhau, kiêng những điều không vui xảy ra với gia đình.

Kị mai táng: Ngày Tết Nguyên Đán là ngày vui của toàn dân tộc, ngày mở đầu cho vận hội hanh thông của cả một năm, có ý nghĩa rất thiêng liêng. Gia đình phải tạm gác mối sầu riêng. Vì vậy có tục lệ cất khăn tang trong ba ngày Tết. Nhà nào có đại tang kiêng đi chúc Tết, mừng tuổi bà con, xóm giềng.

Miền Trung

Với đặc điểm địa lý là nằm giữa chiều dài đất nước, có thể nói miền Trung là điểm giao thoa văn hóa, có nhiều phong tục giống miền Nam và miền Bắc, nhưng cũng có nhiều truyền thống độc đáo. Như mọi miền, các phong tục này đều có ý nghĩa cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng.

Đủ sắc hoa

Người miền Trung có thể trưng mai vàng hoặc đào thắm, không câu nệ. Ngoài ra, người dân còn thường chọn thêm nhiều loại cây, hoa cảnh để bày trong nhà dịp Tết đến xuân về. Các loại cây hoa được bày bán ở chợ Tết.

Mâm ngũ quả

Không cầu kỳ như miền Bắc hay có ý nghĩa đặc biệt như miền Nam, mâm ngũ quả của người miền Trung thường là có gì cúng nấy, chủ yếu là thành tâm dâng kính tổ tiên. Tuy nhiên, họ không hay dùng chuối xanh (đắng, chát), mà thường lựa những loại quả ngọt ngào, tròn thơm để cầu mong một năm mới an vui, thuận lợi.

Mâm cỗ Tết: Giản dị nhưng hài hòa

Người miền Trung cúng bánh chưng, nhưng ăn thì thường chọn bánh tét. Đĩa bánh tét dẻo thơm là một phần không thể thiếu trong mâm cơm ngày Tết. Một số tỉnh, nhất là Huế, làm cơm khá cầu kỳ, đủ thức ngon, sơn hào hải vị. Tuy nhiên, phần lớn chọn các món đơn giản mà vẫn đủ đầy như gà, giò, miến nấu, dưa muối, các món cuốn, xào…

Phong tục truyền thống:

Những ngày áp tết, từ khoảng 20 tháng Chạp Âm lịch, đường phố bắt đầu rực rỡ sắc màu với hoa cúc, hoa vạn thọ, hoa ly, hoa lay-ơn… Nhà ai cũng chuẩn bị lau dọn bàn thờ tổ tiên, thay cát trắng, đánh lư đồng để đón ông bà tổ tiên về sum họp gia đình. Các mẹ các bà sắm sửa vật dụng, đồ ăn trong những ngày Tết. Trong bếp nhà nào không ít thì nhiều cũng đều có những bình to bình nhỏ dưa kiệu mới làm.

30 tháng Chạp được xem là ngày đoàn tụ gia đình, cháu chắt, con cái về. Sau khi cúng Tất niên, cả gia đình thường họp mặt gia đình để tổng kết cuối năm cũng như chia sẻ những kế hoạch năm mới. Sáng 30 Tết, đàn ông trụ cột của gia đình đi mộ thắp hương cho ông bà tổ tiên, mời ông bà cùng về ăn Tết với con cháu.

Ở miền Trung cũng có tục “xông đất “như người Bắc vào sáng mồng một. Thường gia đình sẽ nhờ người lớn tuổi, còn mạnh khỏe, có vai vế, uy tín trong xã hội hoặc những đứa trẻ thông minh, hoạt bát, vui vẻ đến “xông đất” đầu năm. Sáng mùng một, cả nhà thường được đánh thức bởi niềm vui năm mới, ai cũng dậy sớm để bày biện bánh kẹo đón người xông đất. Ngày đầu tiên của năm mới, mọi người thường đến thăm và chúc Tết bà con họ hàng gần xa. Mồng hai mồng ba hàng xóm, láng giềng khắp nơi sẽ đến chúc Tết nhà mình.

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Trung

Với người miền Trung, họ có vẻ thoải mái hơn trong những ngày Tết. Tuy nhiên vẫn có những kiêng kị nhất định chúng ta cần phải biết.

Kiêng các món chế biến từ tôm: Người miền Trung thường kiêng ăn các món được chế biến từ tôm trong các ngày Tết Nguyên Đán

Kiêng trứng vịt lộn, thịt vịt: Người ta cho rằng ăn thịt vịt sẽ gặp xui xẻo. Một số vùng không ăn tôm vì sợ… đi giật lùi như tôm. Nếu ăn trong ngày Tết, công việc sang năm sẽ lùi chứ không thể tiến tới.

Ngoài ra, một số nơi ở miền Trung người ta thường kiêng mặc đồ màu trắng trong suốt tháng Giêng đầu năm mới.

Miền Nam

Với người miền Nam, Tết là dịp để vui chơi, gặp gỡ, quây quần. Do đó, người dân không nặng nề về hình thức, chủ yếu là hướng đến không khí tưng bừng, vui tươi, cho năm mới nhiều tài lộc, thuận hòa, mọi sự hanh thông.

Mai vàng đón xuân – đặc trưng ngày Tết

Với khí hậu nắng ấm gần như quanh năm, người miền Nam thường trưng mai vàng rực rỡ mỗi độ Tết đến, xuân về. Màu vàng tươi sáng của hoa mai là biểu tượng của sự vinh hiển, thành đạt, tài lộc. Người dân thường chọn cây có nhiều nụ và lộc, vì hoa nở đúng lúc giao thừa hay sáng sớm mùng một sẽ mang lại nhiều may mắn, thịnh vượng và hạnh phúc cho gia đình trong năm mới. Đặc biệt, cây càng nhiều bông 6-10 cánh (thay vì 5 cánh như bình thường) thì gia chủ càng gặp nhiều may mắn.

Mâm quả Tết: “Cầu vừa đủ xài”

Với tâm hồn phóng khoáng, người miền Nam thường bày các loại quả chính là mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, đọc chệch thành “cầu vừa đủ xài”, với mong muốn có một năm mới nhiều tài lộc. Các gia đình cho thêm quả sung – tượng trưng cho sự sung mãn về sức khỏe, tiền bạc. Ngoài ra, mâm còn có thêm các loại quả đẹp mắt như dưa hấu, táo, đào tiên… Tuy nhiên, khác với người miền Bắc, họ không bày cam quýt vì quan niệm “cam đành quýt đoạn”, tượng trưng cho sự ly tán, chia lìa.

Mâm cơm ngày Tết: Trù phú và phóng khoáng

Mâm cơm Tết của người miền Nam đơn giản hơn, nhưng vẫn không kém phần đủ đầy, ngon miệng. Phần lớn các món thường được nấu sẵn, chỉ việc này ra, trong đó không thể thiết thịt kho tàu, bánh tét, chả nem và khổ qua dồn thịt. Phụ nữ trong gia đình thường không tốn quá nhiều công sức cho mâm cơm, thay vào đó, họ dành thời gian làm đẹp, vui chơi, quây quần bên gia đình.

Nghi lễ truyền thống:

Giáp Tết, các gia đình sẽ tổ chức đi chạp mộ. Chiều 23 tháng chạp đưa ông Táo về trời. Ngày 30 làm một mâm cơm cúng tổ tiên, gọi là lễ “rước ông bà”. Trong những ngày Tết khói hương trên bàn thờ gia tiên luôn nghi ngút và sau đó đến ngày mồng 3 tháng Giêng thì làm lễ “đưa ông bà”. Trước giao thừa, các gia đình thắp hương mời hương linh ông bà và tổ tiên và những người thân đã qua đời về ăn cơm (cúng gia tiên). Lễ vật cúng giao thừa ngoài hương hoa quả phẩm còn có thêm quả dừa, bánh phồng, bánh tráng và gà trống luộc.

Ba ngày tết là ba ngày vui chơi, ăn uống, thăm viếng, chúc nhau những điều mới mẻ, tốt lành. Bao điều không vui, không vừa lòng năm trước đều bỏ đi.

Tục lì xì phổ biến ở miền Nam trước khi lan ra các vùng khác của Việt Nam. Tiền mới được bỏ vào phong bao có màu đỏ vàng, tặng trẻ nhỏ trong gia đình để lấy may, hay ăn chóng lớn, mọi sự được như ý. Bao đỏ lì xì là nét văn hóa của người miền Nam, không câu nệ giá trị mà chủ yếu đem lại niềm vui, tốt lành, may mắn.

Kiêng kị vào ngày Tết ở miền Nam

Về nhà trước Giao thừa: Dù đi đâu làm gì xa thì cũng phải về nhà trước giờ giao thừa. Nếu ai không về kịp thì đồng nghĩa cả năm mới sẽ phải bôn ba khắp nơi làm ăn vất vả.

Cất chổi sau khi quét dọn: Nếu trong ngày Tết mà để mất chổi thì có nghĩa cả năm đó gia đình sẽ bị trộm cắp của cải.

Kiêng để cối xay gạo trống vào ngày đầu năm: Ở một số vùng quê Nam bộ còn có tục kiêng không để cối xay gạo trống vào những ngày đầu năm. Điều này tượng trưng cho việc thất bát, mất mùa năm tới. Chính vì vậy, người ta thường đổ một ít lúa vào cối xay, ngụ ý cầu mong năm mới lúa gạo đầy tràn.

Dọn cỗ ngày Tết: tại Nam Bộ vào những ngày Tết nếu có khách đến nhà dù bất kể giờ giấc nào thì gia chủ cũng dọn cỗ mời ăn uống. Khách không được từ chối, kể cả đang no thì cũng phải nhấm nháp một chút.

Trên đây là những sự khác biệt trong khi so sánh phong tục ngày Tết ba miền Bắc – Trung – Nam. Mỗi một vùng miền lại có những điểm đặc biệt riêng điều kị riêng, nhưng không vì thế mà thiếu niềm vui ngày Tết. Hãy ghi nhớ và đừng phạm sai lầm gì trong những ngày Tết đầu năm này nhé.