Tìm hiểu về công việc may gối cho hoàng thất cung đình Huế

Truyền nhân may gối cho hoàng thất

Sinh ra trong gia đình có nguồn gốc hoàng tộc, bà Công Tôn Nữ Trí Huệ (ngụ tại xã Hương Cần, huyện Hương Trà) là người hiếm hoi còn biết cách làm gối trái dựa cung đình. Du khách đến Huế có thể thấy loại gối này được thờ trong các áng thờ tại các lăng, miếu tại Huế.

Bà Huệ là cháu nội của Hoài Đức Quận Công Nguyễn Phúc Miên Lâm (con trai thứ 57 của vua Minh Mạng). Năm 17 tuổi, bà vào cung học may vá, thêu thùa. Từ đây, bà được tiếp xúc với gối trái dựa, loại gối có nhiều nếp gấp, có thể gập mở tùy ý để gối đầu, dựa lưng, hoặc tì cánh tay trong lúc ngồi đọc sách, ngâm thơ, uống rượu…

Việc may gối trái dựa trong cung do Bộ Lễ phụ trách. Theo lời bà Huệ, người may gối phải tuân thủ một số quy tắc, như gối cho vua phải đủ 5 lá, gối của Hoàng Thái Hậu, phi tần và các quan phải đủ 4 lá. “Chọn màu vải cũng hết sức quan trọng. Thường màu vàng chỉ dành cho vua, các phi tần hoặc quan có thể sử dụng màu xanh, màu lục, màu tím…”, bà kể.

May gối cho vua Bảo Đại

Được giao may gối cho vua Bảo Đại, bà Huệ phải rất chú ý đến kích thước của ghế và lượng bông nhồi sao cho phù hợp vì vua cao to hơn những vị hoàng đế thời trước. Nhờ đó, vua Bảo Đại rất vừa lòng với chiếc gối trái bà Huệ may. Nhiều người bạn Pháp của vua còn đặt bà may gối cung đình để mang về làm quà cho người thân.

Bà cho rằng làm gối cung đình không quá khó, nhưng cần sự tỉ mẩn, cẩn thận. “Ngày đó thầy chỉ nói sơ qua chứ không cầm tay chỉ việc. Tôi tự tháo các mối may của gối cũ rồi tự học. Làm càng tỉ mỉ thì gối càng chặt, dùng được lâu, luôn giữ được độ êm, căng, phồng, không bị xẹp”, bà nói.

Để làm gối, công đoạn đầu tiên là cắt vải theo khổ, sau đó dùng chỉ may thành từng hộc bằng nhau. Tiếp theo, chèn bông vào từng hộc sao cho gối vuông vức, cứng. Cuối cùng sẽ kết thành 5 lá gối, rồi may thêm vải bọc ngoài. “Gối đẹp là gối khâu không thấy mũi chỉ”, bà Huệ nói thêm.

Tâm sự truyền nghề

Theo thời gian, xã hội thay đổi, không còn nhiều người sử dụng loại gối này nữa. Thi thoảng, bà chỉ được đặt may thay thế những gối thờ trong các di tích. Bẵng đi một thời gian ít làm gối, bà có cơ duyên gặp một nhà nghiên cứu muốn phục dựng lại những truyền thống Huế. Từ đây, kĩ năng làm gối trái dựa của bà Huệ được nhiều người biết đến hơn. Bà bắt đầu có những đơn hàng đầu tiên, một số người mua mừng thọ, một số người thích cổ phục thì mua để trang trí. Bà còn từng được đoàn làm phim “Phượng Khấu” mời hướng dẫn làm gối để sử dụng trong các cảnh quay.

Mặc dù nghề làm gối không còn phát triển, bà vẫn mong muốn có thể truyền nghề cho nhiều người để giữ gìn truyền thống, hiểu về ý nghĩa của chiếc gối. Học trò đầu tiên của bà là con dâu, chị Lê Thị Liền, tiếp đó là cháu gái. Ngày nay, cả 3 người thường hỗ trợ nhau để may một chiếc gối trái dựa hoàn chỉnh.

Mong muốn của bà Huệ là có người tiếp tục lưu giữ nghề làm gối. “Giờ tôi cũng không còn đủ sức khỏe để phát triển cái nghề này, nhưng bỏ thì sau này tiếc. Tôi dạy cho con dâu để giữ nghề, giữ văn hóa. Sau này ai cần, người ta hỏi thì còn làm được”, bà Huệ tâm sự.